De beiaard van de Grote Kerkstoren van Dordrecht

Download programmaboekje 2024

De Grote Kerkstoren van Dordrecht Foto: Hans van Dijk 2022

De Toren

De Dordse Grote Kerkstoren heeft zijn oorsprong in de eerste helft van de 14e eeuw, rond 1450 heeft de bouw van toren de hoogte tot de omloop bereikt. De toren is bij de stadsbrand van 1457 zwaar beschadigd waarbij de klokken zijn versmolten. De toren is daarna hersteld, waarbij een begin is gemaakt van de bouw van een achtkantige lantaarn. Echter door het verzakken van de toren naar de noordzijden is de bouw gestaakt. In 1626 zijn de vier kolossale wijzerborden aangebracht, die tot vandaag het silhouet van ‘de Dordtse Dom’ bepalen. De uiteindelijke hoogte van de toren werd daardoor 72 meter. In de jaren 1953 tot 1973 werd de toren gerestaureerd onder leiding van Dr. Ir. J. Emmen. Hierbij is het verzakken van de toren tot staan gebracht, de toren staat thans 2,25 meter uit het lood.

De Beiaard

Sinds de uitbreiding van de beiaard in 1999/2000 beschikt Dordrecht over de zwaarste beiaard in Europa! De beiaard bestaat uit 67 klokken op basis van een E0 van 9800 kg. klokkenbrons! De klokken zijn gegoten door de Koninklijke Klokkengieterij Eijsbouts te Asten in de jaren 1965/1999. Een klok is gegoten door een onbekende gieter omstreeks 1460, deze klok is in 1969 na herstemming aan aan de beiaard toegevoegd. Zes klokken met de slagtonen e0-g0-a0-b0-d1-e1- van de beiaard vormen het zesgelui, bij elkaar 25 ton klokkenbrons! 

11 oktober 1965 het nieuwe carillon komt aan bij de toren
Change-Ringing klokken in het ’t Klockhuys

Overige klokken

Er bevind zich nog een klok in de toren die geen deel uitmaakt van de beiaard, gegoten door Johannes Ouderogge in 1681 met een gewicht van 3189 kg. Deze klok doet dienst als halfuur slagklok. In het ’t Klockhuys’  onder de toren bevind zich sinds 2008 een originele Engelse Change-Ringing installatie met 8 klokken gegoten door Klokkengieterij Van Bergen.  In de loop van 2021 is er ook een Change-Ringing installatie aangebracht in de toren, met vier klokken gegoten door de Engelse klokkengieterij Taylor gegoten in 1915 en zes nieuwe klokken gegoten in 2020 door de Italiaanse klokkengieter Allanconi.

Luidzolder in de Grote Kerkstoren

Op zaterdag 2 oktober 2021 goot klokkengieter Elmanuele Allanconi onder de toren een klok die samen met een andere door hem gegoten klok een plaats krijgt in de vlieringtoren.

Geschiedenis

Rond 1446 is er als sprake van het vergieten van klokken door klokkengieter Willem Sloterdiic, hij vergoot een grote klok die moest aangepast zijn aan een reeks van 5 klokken, was hier al sprake van een voorslag? Waarschijnlijk was dit een gelui waar misschien wel op gebeierd werd. Echter bij een brand in 1457 gingen deze klokken allemaal verloren. Omstreeks 1460 waren er zeker alweer twee klokken aanwezig in de toren, een gegoten door Johannes Zeelstman en door Henricus Waghevens. Rond 1520 er sprake van een klokkenspel of voorslag in de toren, een spel gegoten door Joris Waghevens wat 8 klokken bevatten. Rond 1575 werden vele klokken tot geschut omgesmolten, hierbij is de Grote Toren waarschijnlijk zijn voorslag kwijtgeraakt, echter er was wel sprake van een “speelwerck daer men met de handt op speelt” op het stadhuis. Echter na 1700 is hier geen sprake meer van, ook het spel in de stadhuistoren moet toen verdwenen zijn. 

Een Hollandse stad zonder carillon? In Dordrecht moet er toch iets blijven hangen zijn van de klokkenklanken, in 1914 zijn er al eerste plannen voor een nieuwe beiaard. In 1939 werden de plannen reëel, Burgermeester J. Bleeker en gemeentesecretaris mr. K.J. Poll richten een stichting op “Een carillon te Dordrecht” en in 1951 was het mogelijk om een nieuw carillon in de Grote Toren te laten hangen. Het was een vrij licht carillon gegoten door de klokkengieterij Van Bergen. Op 22 december 1951 bespeelde beiaardier Willem Créman voor het eerst de nieuwe beiaard. In 1953 begon een grote torenrestauratie, waardoor in 1961 de Van Bergen beiaard moest worden gedemonteerd. 

Ter gelegenheid van het 75 jarig bestaan van de gasfabriek en het 50 jarig bestaan van de elektriciteitfabriek te Dordrecht ontving de stad een grote som geld, daardoor werd het mogelijk een geheel nieuwe beiaard aan te kopen, een zware beiaard die beter bij de grote toren past. Men bestelde bij de klokkengieterij Eijsbouts een grote zware beiaard van 48 klokken, de basis klok was een G klok van ongeveer 5608 kg. Door het verstemmen van de halfuur slagklok uit ongeveer 1460 en het opnemen in de beiaard kwam het aantal klokken op 49. Op 5 mei 1966 speelde Arie Abbenes de nieuwe beiaard in.

Arie Abbenes bespeelt voor het eerst op 5 mei 1966 de beiaard van Dordrecht 

In 1966 stelde het gemeente bestuur een stadsbeiaardier aan, Jaap van der Ende heeft met zijn spel en activiteiten het carillon bijzonder gemaakt in Dordrecht, gelijk in 1967 werd er een concert serie georganiseerd onder de naam ‘Torenmuziek’, een beiaardkring met meer dan 700 leden waar talloze activiteiten mee werden georganiseerd was nog nooit in Nederland vertoond!  In 1993 ging Jaap van der Ende met pensioen, zijn opvolgers Henry Groen en Boudewijn Zwart hebben gelijk na de opvolging plannen gemaakt om de beiaard van Dordrecht nog groter en zwaarder te maken, thans is het de zwaarste beiaard van Europa!

Jaap van der Ende bespeelt het carillon op het eerste klavier.

Met de uitbreiding van de beiaard in het de Grote-Kerkstoren in het jaar 2000 is een mijlpaal bereikt in de Europese beiaardgeschiedenis. De Dordtse beiaard vormt – met 67 klokken van in totaal 52 ton klokkenbrons – de bekroning van 400 jaar beiaardkunst op het continent. De sobere en doelmatige opstelling in de 15e eeuwse klokkenstoel is een architectonisch voorbeeld van artistiek verantwoorde beiaardbouw. Die combinatie van doelmatigheid en artisticiteit is tot in de kleinste details doorgevoerd. Het ambachtelijk vervaardigd stokkenklavier is daarvan een overtuigend bewijs. Om de uiterste nuances van het beiaardspel te kunnen bereiken, is veel aandacht besteed aan de speelbaarheid. Niet in de laatste plaats dankt de Dordtse beiaard zijn homogeniteit aan de zuivere klokken die geheel onderling op elkaar zijn afgestemd. Voeg daarbij de onvolprezen akoestiek van de toren die de heldere discant en prachtige sonore basklokken ten volle laat uitkomen en men kan moeilijk anders concluderen dat dit toreninstrument niet alleen tot de grootste, maar zeker ook tot de mooiste beiaarden ter wereld gerekend mag worden. Een lust voor het oog en oor.

Jaap van der Ende

Speeltijden

De stadsbeiaardier Boudewijn Zwart bespeelt de beiaard op zaterdag van 14.30 tot 15.30 uur. In de zomermaanden is er een concertserie onder de titel ‘Torenmuziek’ op donderdagavond.

Beiaardmuziek vanaf de Grote Kerkstoren

In de recente geschiedenis heeft de gemeente Dordrecht vier stadsbeiaardier in dienst gehad, dat waren Leen ’t Hart, Jaap van der Ende, Henry Groen en tot de dag van vandaag Boudewijn Zwart. Hieronder een aantal opname van deze beiaardiers op de beiaard van Dordrecht.

Leen ’t Hart
Jaap van der Ende bij het klavier op het stadhuis van Rotterdam
Jaap van der Ende speelt Valerius Variaties Com nu met sang van soete tonen
Jaap van der Ende speelt Es ist ein Ros’entsprunge
Jaap van der Ende speelt In dulci jubilo
Jaap van der Ende speelt Matthias van den Gheyn Morceau fugue
Jaap van der Ende speelt J.S. Bach Chromatische Fantasie B.W.V. 903
Jaap van der Ende speelt J.S. Bach Chaconne BWV 1004 ind
Jaap van der Ende speelt Viool partita’s Bach Bwv 1001 Sonate 1 g kl.t. Adagio
Jaap van der Ende speelt Preludium en fuga in Bes – J.S. Bach
Leen ’t Hart speelt op de beiaard van het stadhuis van Rotterdam Mars voor Beiaard gecomponeerd door hem zelf.
Henk Badings (1907 – 1987)
Jaap van der Ende speelt op de beiaard van Dordrecht Preludio Ariose van Henk Badings
Kors Monster (1918-1978)
Jaap van der Ende speelt Mélancolie d’automne van de Dordse componist Kors Monster
Sybrandus van Noordt (1659-1705) Organist en beiaardier
Jaap van der Ende speelt op de beiaard van Dordrecht Sonata a cymbalo solo van Sybrandus van Noort
Boudewijn Zwart stadsbeiaardier van Dordrecht sinds 1993.
Stadsbeiaardier Boudewijn Zwart speelt het door hem ter gelegenheid van de geboorte van Kim (2002) gecomponeerde ‘Vlaams Preludium voor Kim’ Kim is de dochter van uw webmaster.

Torens